Çocuk Resimlerinin Dili

Eğitim öğretim sürecinde öğrenciyi tanımak, eğitimin başarısını veya yönünü belirleyebilecek etkenlerden biridir. Öğrenciye rağmen program olamayacağı bir gerçek olduğuna göre, program geliştirme uzmanları veya öğretmenler öğrenciyi tanımak için değişik yöntemler kullanırlar. Bu yöntemlerden birisi de öğrencinin yapmış olduğu resimdir. Gerçekten çocuk gördüğünü mü resmediyor yoksa kendini rahatsız veya mutlu eden durumlar hakkında da yaptığı resimden ipucu bulmak mümkün mü ?

Yapılan Resimlerdeki Özel Belirti ve İşaretlerle Çizgilerin Yorumu

Resmin bırakacağı ilk izlenim son derece önemlidir. Resmin kâğıt üzerinde sunuluşunun önemi büyüktür. Örneğin, bir adam resminde ellerin kalçaya konması, ağza sigara konması, ayakların geniş olması, saldırganlık duygularının bir ifadesi olarak kabul edilir.

1. Büyüklük

Çok büyük ve küçük resimler anlamlı olabilir.

 Büyük Resimler: Sayfanın tümünü kaplayan büyük resimler çoğu kez iç kontrolü zayıf saldırgan çocuklar tarafından çizilmektedir. Hiperaktif çocuklar sayfanın tümünü kontrolsüz bir biçimde kullanırlar. Ender olarak çekingen, ürkek çocuklar zayıf benlik kavramlarıyla geniş figürlere yer vermekte ve daha güçlü olabilmeyi arzuladıklarını bu yolla dile getirirler.

 Küçük Çizgiler: Birkaç santimetre büyüklüğündeki resimler korkak, çekingen, içe dönük çocukların ürünüdür. Küçük boyut, onların güvensizliklerinin simgesi olur. Bu çocuklar kendilerini güvensiz, yetersiz ve küçük görmektedirler. Ender olarak saldırgan çocuklar zayıf benlik imajı içinde küçük figürlere yer vermektedir.

2. Abartılı Çizgiler

 Baş: Resimdeki çok büyük ye da küçük kafa, zihinsel bakımdan kendisini yetersiz gören çocuklar tarafından çizilir. Büyük kafa resimleri genellikle yetenekli ve daha başarılı olmak için arzu duyan çocukların tercihidir.
 Ağız: Ağzın önemi temel iletişim aracı olmasından kaynaklanır. Konuşma ve dil sorunu olan çocuklar bu eksiklikleriyle çok yakından ilgiliyseler, kalın çizgilerle büyük ağız resmi yaparlar. Çoğunlukla bağımlı çocukların resimlerinde ağız alanına saplandıkları dikkat çeker.
 Gözler: Göz bebeği olmadan çizilen baş ve anlamsız gözler, görmeye bağlı öğrenme sorunu olan çocuklarca çizilir.
 Burun: Astımlı çocuklar çoğunlukla bu solunum güçlüğünden kaynaklanan sorunları nedeniyle burun çizgilerini vurgularlar.
 Kulaklar: Çok büyük kulaklar, işitme zorluğu olan çocuklar tarafından çizilebilir. Kuşkucu çocuklarda bunu abartabilir.

3. Eksik Bırakılan Çizgiler

Çocuklar yakından ilgilendikleri ye da endişe duydukları beden kısımlarını ihmal edip eksik bırakabilirler. Eksik bırakmayı (omission) vurgulamamakla eş anlamlı görebiliriz.

 Eller: Ellerin ihmali güvensizliği, çevreye uyumda zorluk çekmeyi simgeler.
 Kollar: Güvensizliği anlatır.
 Bacaklar: Çocuğun kendini desteksiz ve hareketsiz algılamasıdır.
 Ayaklar: Kendini güvensiz ve yardım muhtaç hissetmesi anlamındadır.
 Burun: Çocuğun güçsüzlüğünü temsil eder.
 Ağız: İletişimde zorlanması anlamındadır.
 Dişler: Aşırı saldırganlığın simgesi olabilir.

Çocuklarda Çizimlerin Gelişim Dönemleri

1- Karalama Dönemi (1-4) Yaş Arası

Çocuklar bu yaşlar arasında gelişi güzel çizimler yaparlar. Resimler daha çok oyun amaçlıdır. Çizgiler, tren rayı vb. dir.

2- Şema Öncesi Dönem (4-7) Yaş Arası

Üç yaş çocuğu tipik yuvarlak kafa çizebilir. İnsan çiz değince baş ve ayakları olan insan çizebilirler. Yüz hatlarını belirleyebilir. Dört yaş çocuğu kolları ve bacakları olan çöp adam çizebilirler. Beş yaşındaki çocuğunun yaptığı insan ve evler daha belirgin olmaktadır. Altı yaş çocuğunun yaptığı resimlerde artık yavaş yavaş konuda vardır. Resimlerde yer zemini çizgisi mevcuttur. Resimlerde saydamlık da vardır. Örneğin ev çizimlerinde evin içindeki eşyalarında çiziliyor olması gibi.

Renklerin Anlamları

Dört beş yaşlarındaki çocuklar genelde renk ayrımı yapmadan resmi boyarlar. Bu yaşlarda ana ve ara renkleri öğrenebilirler. Mutlu resimlerde genelde sarı renk, üzüntülü resimlerde genelde kahverengi renk daha ağırlıktadır. Unutulmamalıdır ki çocuk hangi rengi seviyorsa, resimlerde ağırlık o renge doğrudur. Resimlerde ağırlık kırmızı renkse iddiacılığı ve saldırganlığı temsil eder. Pembe, sarı, turuncu gibi sıcak renkleri seçen çocuklar sevecen, uyumlu, işbirlikçidir. Siyah, mavi, yeşil, kahverengi gibi soğuk renkleri seçen çocuklar, baskıcı aile ortamında yetişen iddiacı, çekingen, güçlükle kontrol edilen, uyumsuz, gerçek duygularını bastıran çocukları temsil edebilir.

3- Şematik Dönem (7-9) Yaşlar Arası

Resimler daha belirgin ve ayrıntılıdır. İlk bakışta resmin ne olduğu kolaylıkla anlaşılabilir. Resimler daha gerçekçidir. Resimde mekânsal ilişki vardır. Çocuklar yer çizgisi kullanırlar. Yer çizgisi çocuğun kendisi ve çevresiyle olan ilişkinin boyutunu temsil eder. Bu dönemde kuş bakışı resim çizimleri ağırlıktadır.

4- Gerçekçilik Dönemi (9-12) Yaşlar Arası

Bu dönemde resimlerde daha ayrıntılı çizimler ve gerçekçi bir yaklaşım görülür. Resim konularında kızlar ve erkekler arasında farklılıklar gözlemlenir. Kız çocukları daha çok bebek resmi, portreler, elbiseler ; erkek çocukları ise araba, gemi, uçak…çizerler. Resimleri beğenmeme, aşırı hassasiyet ve kendini ifade güçlüğü görülür.

5- Doğalcılık Dönemi (12-14) Yaşlar Arası

Nesneler orantılıdır. Resimler perspektiftir. Yakın çevrede gördüğü objelerin orantılarını, boyutlarını ve derinliklerini çizgileriyle yansıtmaya çalışır. Renkleri ise en iyi şekilde kullanırlar.

Zihinsel Yetersizliği Olan Çocukların Resimleri

Resimlerde belirgin herhangi bir konu yoktur. Plansızdır. Yaşıtlarının resim özelliklerinden oldukça gerilik gösterir. Resim cılız ve ilkeldir. Çoğunlukla kâğıda resim yerine çeşitli karalamalar yaparlar. Ayrıntılar bulunmaz. Örneğin insan resmi çiz dediğimizde sadece sınır belirten bir çizgi çizilir. Gözler, ağız, burun vs. çizilmez. Ev çizdiğinde çatısı kapısı, bahçesi başka bir yere çizilir. Çocukta resimleri ters çizme sıklıkla karşılaşılıyorsa öğrenme güçlüğü çekebileceği düşünülebilir. Örneğin ağaçların ters çizilmesi gibi.

Üstün Yetenekli Çocukların Resimleri

Üstün kabiliyetli kişi diğer insanlardan farklı düşünebilme davranabilme kabiliyetine sahiptir. Resimlerde dikkati çeken ortak özellikler kısaca, akranlarından üstün bir performans göstermeleri, farklı kavramlar arasında mantıklı ilişkiler kurabilmeleri, gelişmiş hayal gücü, çizilen figürlerin hareket halinde olabilmesi, renklerin genelde canlı olması kağıdın tamamının kullanılması gibi……

UNUTULMAMALIDIR Kİ ;

Çok güzel resim yapan çocuk zekidir, zeki çocuklar güzel resim yaparlar denilemez.

Çocuğun Psikolojik Özelliklerini Yansıtan Resimler

Okul Fobisi

Resimlerde aile bireyleri ağırlıklı olarak çizilir. Okul, öğrenci resmi çizmek istemezler. Ev ve evde mutlu çocuk resimleri çizerler. Resimler saydamdır.

Güvensizliği Yansıtan Resimler

Kâğıdın tamamı kullanılmaz, boşluklar fazladır. Çizimler yarımdır. Küçük figürler çizme ve kâğıdın bir bölümünü kullanma eğilimindedirler. İnsan figürlerinde el ve ayakların çizilmemiş olması güvensizliği ve çevreye uyumda yaşanılan güçlüğü, iletişim eksikliğini, paylaşım azlığını, kendinden başka insanlarla birlikte olmamayı, bencilliği de ifade etmektedir. Güvensiz çocuğun resimlerindeki çizgiler daha çok silik ve kesik kesiktir.

Hiperaktif Çocukların Resimleri

Taşkın ve çok renkli resim çizerler. Gerilimli oldukları için genelde karalamayı tercih ederler ve resimleri hep yarım kalır. Çizdiklerinde ise resimleri çok büyük olur.

Ailede İletişim Kopukluğu ve Problemlerin Olduğunu İfade Eden Resimler

Ailede iletişim kopukluğu, aileyi konu alan resimlerde açıkça görülmektedir. Resimde aile üyelerinin birinin veya birkaçının eksikliği, (annenin, babanın, kardeşlerin, aile içinde yaşayan diğer fertlerin hala, amca, dede, ninenin çizilmemiş olması ) Aile fertlerini çizmeyi ret etmesi, ebeveyn figürlerinin olmaması parçalanmış aileyi, sevgi eksikliğini, anne baba ve çocukların arasına nesnelerin yerleştirilmesi, aile bireylerinin arasına köprü, gökdelen evler, yol, ırmak, ağaçların çizilmesi, iletişim problemlerinin bir göstergesi olarak kabul edilebilir.

Anne babanın çok büyük çocuğun çok küçük veya anne babadan birinin büyük diğerinin küçük çizilmiş olması, ailede baskıyı, aile fertleri arasında problemin olduğunu, baskıcı ve otoriter tutumu, anne babanın çok abartılı çizimi onlara duyulan hayranlığı da temsil edebilir.
Resimde küçük kardeşin anne babanın elinden tutuyor olması ve diğer çocuğun çok uzaklarda çizilmesi veya hiç çizilmemiş olması, sevgi yoksunluğunu, kardeş kıskançlığını, kendisini yok saydığını, iç çatışmaların bir göstergesi olabileceği düşünülebilir.

Resimlerdeki Figürlerin Anlamları İnsan Figüründeki Kısımların Anlamları

Büyük veya çok küçük kafanın çizilmesi zihinsel aktivite de problemlerin olduğunu, zihinsel geriliği ifade eder.
Vücudun organlarının çizilmemesi veya eksik bırakılması, endişe duyulan, rahatsızlık hissedilen kısımları yansıtır.
Kolların abartılı çizimi, aile içi ve çocuğa yönelik şiddeti, kolların çizilmemesi ise güç ve kuvvetin azlığını,
Ağzın büyük veya küçük çizimi dil ve konuşma problemini, ağzın çizilmemesi iletişim problemlerini….
Gözlerin büyük çizimi merakı, boş ve anlamsız bakan gözlerin olması görme problemini ve görmeye bağlı öğrenme problemlerini…
Burunun abartılı çizimi astım, bronşit vb. solunum yoluna bağlı problemlerin olduğunu… burunun çizilmemesi güç savaşını, güçsüzlüğü, desteksizliği.
Kulakların normalinden farklı, büyük veya küçük çizimi işitmeye bağlı problemlerin olduğunu….
Ellerin çok büyük çizilmesi dayağı, şiddeti, çalma eylemlerini, çok küçük çizilmesi ise güvensizliği, çevreye uyum güçlüğünü ….
Ayakların abartılı çizimi kendine olan güveni, küçük çizilmesi ise güvensizliği ve yardımsızlığı,

Ev Figürlerinin Yorumlanması

Ev, çocuğun duygusal yaşamının oluştuğu merkezdir. Evin saydam olarak çizilmesi, yaşamı canlılığı, içini göstermeyen duvarların çizilmiş olması ise karamsarlığı, yaşam ifadesindeki güçlükleri, kendini anlatmakta karşılaşılan zorlukları ifade etmektedir.
Evlerdeki bacalardan yükselen kalın dumanlar, aile içinde yaşanılan kavgaları, çatışmaları, sürtüşmeleri gösterir.
Yüksek binalar ve gökdelenler, çocuktaki özlem ve komplekslerin, gerginliğin yansımasıdır. Ezilme ve başkaldırı vardır.
Evlerden çıkan yollar rehberliğe, yol gösterilmeye duyulan ihtiyaçtır.
Resimlerde, insan resimlerinin azlığı veya yokluğu sosyal ilişkilerde kopukluğu belirtir. İnsan figürünün çokluğu ise sosyal ilişkilerdeki gelişmişlik düzeyini belirtir.
Çizilen kuş resimleri özgürlüğe duyulan ihtiyacı belirtir.
Çizilen ağaçlarda meyve olması verimli olma isteği, yeşil yapraklı ağaçlar canlılığı, solmuş yapraklı ağaçlar ve yaprak dökümü ölüm isteğini, ağaç köklerinin olması içgüdüye önem vermesi ve bağımlılık duygularını yansıtır.
Resimlerde çok bulut veya koyu renkli bulutların olması, çözülemeyen problemleri ifade etmektedir.

Çocuk Resimlerinin Genel Olarak Yorumlanmasında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

Çocuğun bize kendisini yansıtması ve olaylar hakkında duygu ve düşüncelerini ifade etmesinde, yalın bir anlatım aracı olan resmin önemi büyüktür. Resim etkinliğinin aynı zamanda sözsüz dili oluşturması ve bu yolla anlatımın kolay olması, yaşı ve kişilik özellikleri nedeniyle sözlü iletişim kurmakta güçlük çeken çocukları tanımada da önemli bir teşhis aracı olmasını sağlamaktadır.

Çocuk resimlerini yorumlarken, dikkat etmemiz gereken bazı önemli noktalar bulunmaktadır.
Tek resimden yola çıkarak yapacağımız bir değerlendirme bize hatalı sonuç verebilir. Çocuğun diğer resimlerine de dikkat etmeli ve toplu bir değerlendirme yapılmalıdır. Resim değerlendirmesine başlamadan önce….. Çocuğun genel tutum ve davranışlarını, içinde yaşadığı psikolojik, sosyo-kültürel ve ekonomik durum, arkadaşlarıyla, kardeşleriyle ilişkileri, okul ve aile içi ilişkileri, çocuğun yaşını, cinsiyetini, ailede kaçıncı çocuk olduğunu varsa uyum ve davranış sorununun türünü, ailesinin genel özelliklerini, okul başarısını, çocuk hakkındaki genel izlenim ve görünüm, diğer önemli özellikleri de göz önünde bulundurulmalıdır.
Resim aynı zamanda öğrenilen bir davranıştır. Resim çizmede öğretmen faktörü de önemlidir. Çocuklar resim çizmeyi kendi kendilerine, ailelerinden, öğretmenlerinden veya arkadaşlarından öğrenebilirler. Konu seçimi yapmadan haydi bakalım bize bir resim çiz dediğimizde, çocuk ilgi ve ihtiyaçları doğrultusunda içinde yaşadığı psikolojik duruma uygun ve hayal gücünün de etkisiyle resim çizebilir. Serbest konu verdiğimizde çocuğun çizmiş olduğu resimdeki tema da çok önemlidir.
Resim, çocuğun küçük kas gelişimine yardımcı olduğu gibi bilişsel gelişimine de yardımcı olur, zekâsını geliştirir ve kişilik özelliklerini dışa vurur.

Bu kadar önemli olması nedeniyle, anne-babaya düşen görev gerekli malzemeleri temin etmek ve resim yapmaları için teşvik etmektir, bazen çocuğuyla birlikte resim yapmaktır. Fakat resmin boyutu ve rengi konusunda yönlendirilmemeli, bırakın ürünlerini istedikleri şekil ve renkte ortaya koysunlar. Özellikle 2-4 yaş arasında çocuğun tek istediği karalamaktır, bu esnada anne-baba mesela nasıl elma çizilir, nasıl boya yapılır şeklinde yol göstermeye çalışmaları duygusal bir kırıklığa neden olabilir. Onun için iyisi mi ebeveyn sadece karalama faaliyetinde çocuğa ilgi göstersinler.
Ayrıca kendisini sınırlı sözcük bilgisiyle ifade edemeyen çocuklar için, en kolay anlatım aracı resimdir. Çizdikleri resimler ile kendilerini ifade edebilirler. Çocuk çizdiği resimler de iç dünyasına ait bilgiler verir. Resimdeki nesnelerin, kişilerin çiziliş sırası-çiziliş biçimi, kullandığı renkler, resimdeki eksik öğelerin, resim içindeki karalamaların anlamları vardır. Aslında resim çocuğun iç dünyasının kâğıda dökülmüş halidir, bu yüzden çocukları tanımak için nasıl ki oyunlarına bakıyoruz aynı şekilde resimlerine de baka biliriz.
Yaptığı resimleri inceleyerek çocuk hakkında bazı bilgileri edinmek mümkün olabilmektedir. Çocuğun kendisini yansıtması ve olaylar hakkında duygu ve düşüncelerini ifade etmesinde, yalın bir anlatım aracı olarak resmin önemi büyüktür.
Çocuk resimlerini yorumlarken, dikkat etmemiz gereken bazı önemli noktalar bulunmaktadır. Tek resimden yola çıkarak yapacağımız bir değerlendirme bize hatalı sonuç verebilir, diğer resimlerine de bakmalı, sonrasında toplu bir değerlendirme yapılmalıdır.

Kişisel Özellikleri Yansıtan Resimler 

Özgüveni zayıf olan çocuklar resimdeki insan figürlerini kâğıdın ebadına göre küçük yaparlar ve kullandıkları renkler daha azdır. İnsan figürlerinde el ve ayakların çizilmemiş olması güvensizliği ve çevreye uyumda yaşanılan güçlüğü, iletişim eksikliğini, paylaşım azlığını, kendinden başka insanlarla birlikte olmamayı, bencilliği de ifade etmektedir. Güvensiz çocuğun resimlerindeki çizgiler daha çok silik ve kesik kesiktir.
Hiperaktif çocuklar, taşkın ve çok renkli resim çizerler, gerilimli oldukları için genelde karalamayı tercih ederler ve resimleri hep yarım kalır. Çizdiklerinde ise resimleri çok büyük olur.
Ev içinde şiddete maruz kalan çocukların resimlerinde şiddet içerikli çizimler görülebilir. Dayak atan anne-baba, ebeveyninin bağırması karşısında saklanan çocuk çizimleri vb. tüm bunlar çocuğun korkularını yansıtır.
Ailede iletişim kopukluğu, aileyi konu alan resimlerde açıkça görülmektedir. Resimde aile üyelerinin birinin veya birkaçının eksikliği, aile fertlerini çizmeyi ret etmesi, ebeveyn figürlerinin olmaması parçalanmış aileyi, sevgi eksikliğini, anne baba ve çocukların arasına nesnelerin yerleştirilmesi, aile bireylerinin arasına köprü, yol, ırmak, ağaçların çizilmesi, iletişim problemlerinin bir göstergesi olarak kabul edilebilir.
Çocuklar ev çizimlerinde de ölen kişinin ayrıldığını göstermek için ölen kişiyi ayrı bir ev, kalanlarında yaşadığı başka bir ev biçiminde kâğıda yansıtabilirler.
Okul korkusu olan çocuklar, okul içinde kendisiyle birlik de anne-babasını da çizebilmektedir.
Anne-babası boşanmış çocuklar resimlerinde anne ve babasını farklı evlerde çizebildikleri gibi anne-babasına olan özlemlerini resimde anne-babasına sarılmış bir çocuk resmederek de gösterebilirler.
Resimde küçük kardeşin anne babanın elinden tutuyor olması ve diğer çocuğun çok uzaklarda çizilmesi veya hiç çizilmemiş olması, sevgi yoksunluğunu, kardeş kıskançlığını, kendisini yok saydığını, iç çatışmaların bir göstergesi olabileceği düşünülebilir.

Bazı Çizimlerin Anlatmak İstediği

Ay ve Güneş

Genelde bütün çocukların çizmiş olduğu resimlerde mutlaka ay ve güneş yer almaktadır. Bu tür resimlerde güneş, mutluluğu, sıcaklığı, güven ve gücü yansıtmaktadır. Bazı psikologlara göre ise bundan maksat babadır. Eğer çocuk babası ile iyi ilişkiler içindeyse güneş hep parlak, etrafına ışık saçan ve açık bir alandadır, ama eğer baba ile çocuk arasındaki ilişki iyi değilse güneşin dağların arkasındaki hali çizilir. Ay ise yokluğu yansıtır, genelde ölüm, kabir ve mezarlık gibi resimlerde ay çizilir.

Otomobil

Günümüz toplumunda otomobil gücün bir göstergesidir, dolayısıyla genelde erkek çocukların resimlerinde otomobil sıkça göze çarpmaktadır. Araştırmacılara göre çocuğun resimlerinde sürekli olarak otomobili çizmesi ve kendisini de onu sürerken yansıtması, teknolojiye, dış dünyaya ve mekanik yaşam sitiline ne kadar bağımlı olduğunu gösterir.

Hayvanlar

Çocuğunuzun resimlerinde değişik hayvan çizimlerini görmenizin birçok anlamı olabilir, doğru sonuca varabilmek için bu tür resimlerin çok çizilmesi ve onunla konuşmanız şarttır. Köyde yaşayan, hayvanat bahçesine giden yahut evde hayvan besleyen bir çocuğun hayvan resmi çizmesi çok doğaldır. Öyleyse yaşam tarzı da resimlerin anlatmak istediklerini bilmemizde önemlidir.
Bazen çocuk yapmış olduğu bir hata ya da günah duygusunu resimlerinde hayvan olarak çizebilir. Örneğin gece yatağına idrarını yapan bir çocuk sabah annesi tarafında azarlanmışsa, bu suçluluk duygusuyla kertenkele, yılan gibi sürüngen hayvanları çizecektir. İç dünyasında huzursuz olan çocuklar da vahşi hayvanların resmini çizer, örneğin yenidünyaya gelen kardeşini kıskanan bir çocuk kurt resmini çizer. Çizilen kuş resimleri de özgürlüğe duyulan ihtiyacı belirtir.

Ev

Ev, çocuğun duygusal yaşamının oluştuğu merkezdir. Evin saydam olarak çizilmesi, yaşamı canlılığı, içini göstermeyen duvarların çizilmiş olması ise karamsarlığı, kendini anlatmakta karşılaşılan zorlukları ifade etmektedir. Evlerdeki bacalardan yükselen kalın dumanlar, aile içinde yaşanılan kavgaları, çatışmaları, sürtüşmeleri gösterir. Evlerden çıkan yollar rehberliğe, yol gösterilmeye duyulan ihtiyaçtır.

İnsan

Resimlerde, insan resimlerinin azlığı veya yokluğu sosyal ilişkilerde kopukluğu belirtir. İnsan figürünün çokluğu ise sosyal ilişkilerdeki gelişmişlik düzeyini yansıtır

Ağaç

Çizilen ağaçlarda meyve olması verimli olma isteği, yeşil yapraklı ağaçlar canlılığı, solmuş yapraklı ağaçlar ve yaprak dökümü ölüm isteğini, ağaç köklerinin olması içgüdüye önem vermesi ve bağımlılık duygularını yansıtır.

Yine unutulmamalıdır ki, resim değerlendirilmesi projektif bir tekniktir. Yorumlar, yorumlayana göre değişkenlik gösterebilir.